Overlevering als bron van kennis
De kennis van Dinah Veeris is haar met de “paplepel” ingegoten. Haar eerste kennismaking met de geneeskrachtige en verzorgende werking van natuurproducten doet Dinah op aan de hand van de verhalen van haar moeder, Aura Veeris.
Later, wanneer Dinah Veeris zich nader toelegt op kruidengenezing, studeert zij aan The California School of Herbal Studies en ontmoet zij op Aruba, Bonaire en Curaçao talloze oude, wijze mensen die hun kennis op de jonge Dinah overdragen.
Lees hieronder wat Dinah Veeris over deze mensen zegt.
Aura Veeris (Auchi)
Auchi, mijn moeder, is geboren op 14 december 1917 in Otrobanda in de straat die Kaya Shon Lou de Windt wordt genoemd. Mijn moeder vertelde dat zij niet van kruidenthee hield toen zij nog een kind was en ook niet kon begrijpen waarom men iemand kruidenthee liet drinken. In die tijd ging men langs de huizen met een grote mand vol kruiden om te verkopen. Toen mijn moeder ouder werd, begreep zij die waarde van kruiden en bij ziekte ging zij zelf kruidenthee gebruiken. Met de opkomst van de gewone thee werd het gebruik van kruidenthee teruggedrongen. Veel mensen gebruikten de kruidenthee niet meer omdat het zo makkelijk was om gewone thee te zetten, maar volgens haar maakte die thee mensen nerveus. Toen mijn moeder op Marie Pampoen woonde waar zij een eigen tuin had, begon zij zelf kruiden te planten, zodat zij die planten kon zien groeien en ruiken. Nu kon ze zelf kruiden aan de mensen geven die ze nodig hadden.
Anastacia Sabina (Chacha)
Chacha is op 29 maart 1925 in Otrobanda geboren. Chacha was erg blij dat ze mij informatie kon geven over de kruiden die men op Curaçao gebruikt. Chacha vertelde dat haar moeder door een tante geïnteresseerd raakte om kruiden te leren kennen en te leren op welke wijze men geneesmiddelen uit kruiden bereidde. Haar moeder heeft veel van haar tante geleerd en Chacha zelf heeft het van haar moeder overgenomen. Chacha heeft mij verteld dat zij dol is op reizen en telkens als zij een ander land bezoekt, leert zij vele kruiden kennen, die zij hier op Curaçao nooit heeft gezien.
Felipi de Palm
Felipi is op 14 mei 1918 te Nikiboko op Bonaire geboren. Zijn moeder was vroedvrouw. Vanaf zijn negende jaar werkte hij al in de Kunuku en hij verdiende toen 40 cent per dag. Als jonge jongen verliet hij Bonaire en leerde vele landen kennen. Daarna werkte hij bij Shell op sleepboten, totdat hij met pensioen ging. Ik stel hem aan u voor, omdat hij mij heeft geholpen met de gewoonten van vroeger en de betekenis van niet langer gebruikte woorden.
Leonardo Boezem
Leonardo is op 29 december 1918 geboren in Nort Saliña op Bonaire. Van zijn oudere familieleden heeft hij veel geleerd over onze kruiden. Met veel trots vertelde hij dat zijn tante en zijn grootmoeder mensen genazen met kruiden en dat zij hem dit hebben geleerd. Hij vertelde dat de mensen vroeger bij heldere maan onder een afdakje gingen zitten en elkaar vertelden over kruiden en geneesmiddelen. Van hun gesprekken kan je veel leren. Als je jong bent, besteed je geen aandacht aan zulke dingen. Maar naarmate je ouder wordt, komen ze in je gedachten terug. Op die manier heeft ook Leonardo veel liefde opgevat voor kruiden en de geneesmiddelen die uit kruiden worden gemaakt.
Lucia Anesita
Lucia is op 7 april 1911 in Makuarima op Aruba geboren. Toen ik deze vrouw voor het eerst op Aruba bezocht, was zij erg blij toen wij over kruiden spraken. Zij vertelde dat het haar pijn deed om te zien hoe de kruiden die vroeger door onze voorouders gebruikt werden, verloren zijn gegaan. Lucia vertelde dat wij vroeger bijna allemaal kruiden kenden en de mensen leerden hoe ze daar geneesmiddelen van konden maken. Haar laatste jaren verbleef ze in een tehuis voor ouderen.
Raymunda Asunci�n (Ma Nea)
Ma Nea is op 14 juli 1911 geboren. Haar ouders woonden op Seru Grandi. Voor zover Ma Nea zich kan herinneren, werkte haar vader in het hofje. Ieder jaar vanaf augustus maakte haar vader het hofje in orde om in de regentijd te kunnen planten. Op deze manier kon hij een goede oogst binnenhalen. Ma Nea verkocht sinds haar jeugdjaren broodjes en Mankaron bij Nieuwpoort. Na haar huwelijk ging ze naar de stad om haar kruiden aan de man te brengen. Later verkocht Ma Nea geen kruiden meer, maar wel behield zij haar kennis van kruiden. Zij overleed op hoge leeftijd.
Francisco Geerman (Pachi)
Pachi is op 15 februari 1907 op Ser’i Bonchi op Aruba geboren. Pachi is een heel vriendelijk mens. Als je bij hem komt, staat hij je altijd te woord, vooral als je over geneesmiddelen en geneeskrachtige kruiden wilt praten. Hij zei dat dergelijke gesprekken hem aan zijn jeugd doen denken. Hij is grootgebracht met veel kennis van geneeskrachtige kruiden. Zijn grootmoeder was kruidendokter die geneesmiddelen maakte van de kruiden uit de mondi. Zij was een indiaan van de Jivarostam. De vader van Pachi wist ook veel van kruiden. Volgens Pachi zijn op Aruba nog steeds veel geneeskrachtige kruiden te vinden. Zijn wens is dat de mensen weer naar de natuur terugkeren. De kruiden zijn er niet voor niets.
Guillermo Ignatio (Shon Pe)
Shon Pe is op 10 februari 1920 geboren tegenover Julianadorp, op de plaats die men Maduro noemde, in het huis van vroedvrouw Ma Clara. De ouders van Shon Pe zijn afkomstig van Rif. Dat is op Bandabou, dichtbij Willibrordus. Al in zijn jeugd hield hij zich bezig met planten. Hij was leergierig en zocht naar manieren om kwalen te genezen met verschillende kruiden. Toen hij 22 was, trok hij naar de stad. Shon Pe heeft voor verschillende kranten geschreven, zoals voor Democraat, La Prensa, Today en in de rubriek Lorada di Lotto, waar iedereen een bericht kon plaatsen. Ook schreef hij over diverse onderwerpen, voornamelijk over onhygiënische toestanden in de binnenstad, huizen zonder wc, deplorabele toestanden op de markt van Punda en Otrobanda, te weinig dokters op Bandabou � in die tijd strekte het derde district zich uit over Boca� San Michiel tot Westpunt en was er slechts een dokter. In de jaren 1956-1957 stond hij op de markt. Hij verkocht groente en fruit, maar ook zijn kranten, waaronder de “Palabrua redado” (de roddeluil).
Virginia Koeiman (Bir)
Bir werd op 7 oktober 1932 te Knip geboren. Haar grootmoeder van vaders kant was kruidendokter en vroedvrouw en haar oom was ook kruidendokter. Ze vertelde me dat de kennis van kruiden van de een op de ander overging. Haar moeder wist er ook veel van. Zelf besteedde zij niet veel aandacht aan het bereiden van geneesmiddelen uit kruiden. Bir was altijd bereid mij te helpen. Als ik haar weer eens benaderde, ging zij altijd graag met mij naar de Mondi, omdat zij de plaatsen kende waar de kruiden waren. Zij vertelde mij niet alleen over kruiden, maar ook over de gewoonten van vroeger van ‘Bandabou’
Carmen van Thijs (Zuster Carmen)
Zuster Carmen is op 31 maart 1922 te Weis Afo geboren. Zij geniet ervan als men met haar over kruiden praat. Zij vertelde dat zij door haar moeder is grootgebracht met kruiden. Haar moeder legde haar uit hoe kruiden te herkennen en te gebruiken. Hierdoor herkent zij alle kruiden en weet zij precies welke er geneeskrachtig zijn en welke giftig. Zij vindt het niet prettig als iemand negatief over kruiden praat, omdat zij hun waarde kent. Als ik iets over kruiden wil weten, kan ik altijd bij zuster Carmen terecht en met plezier gaat zij met mij de Mondi in, om te vertellen hoe ik de kruiden in de natuur kan herkennen. Vaak stond ik verbaasd als zij mij precies naar de plek bracht waar het kruid te vinden was. Voor haar is het gemakkelijk, zegt zij, omdat zij altijd gebruik geeft gemaakt van kruiden: hierdoor herkent zij ze allemaal en weet ze ook waar ze te vinden zijn.
Agustin Kock (Gustin)
Gustin is geboren in San Nicolas op Aruba op 27 juli 1904. Zijn vader bezat grote stukken grond. Elk kind kreeg een stukje grond om te beplanten. Als Gustin �s middags uit school kwam, moest hij zijn stukje grond bewerken. Reeds op jonge leeftijd ging hij naar Colombia en later naar Cuba, waar hij veel levenservaring opdeed. Eenmaal terug ging hij bij de Lago werken, maar hij bleef zijn landje onderhouden. Dankzij zijn ouders weet Gustin veel van kruiden en hij besteedde zelf ook veel aandacht aan kruiden. Zijn favoriete kruiden zijn: seida (flaira) en halue (sentebibu). Gustin zag er tot op hoge leeftijd jong uit.
Rosenda Gonzales (Ma Chenda)
Ma Chenda is op 1 maart 1908 op Aruba geboren. Haar moeder was een kruidendokter en maakte geneesmiddelen. Hierdoor leerde Chenda over de wereld van de kruiden. Als ik naar Aruba ging en haar bezocht om uitleg te krijgen over iets dat niet helemaal duidelijk voor mij was, ontving zij mij altijd heel vriendelijk. Zij kookte Sentebibu en maakte er pillen van. Ze maakte stroop van de kalbas en kookte geneesmiddelen om te laxeren. Zij kende veel geneesmiddelen van eigen bodem. Ma Chenda leeft niet meer. Zij is op 28 juli 1984 overleden. Wij kenden haar als een rustige, vriendelijke vrouw met een grote kennis van kruiden.
Virginia Cervani (Mai Ina)
De geboortedag van Mai Ina is 1 april 1910. Zij is geboren in Roi Katochi, maar later ging zij op Jongbloed wonen. Bij haar trouwen ging zij op Bonam wonen, waar zij nog steeds woont. Zij vertelde mij dat zij als kind uitsluitend kruidenthee te drinken kreeg. Elk kruid had een naam en terwijl je opgroeide, leerde je het kruid te gebruiken. Haar tante Wana verkocht kruiden en van haar kwam zij hierover veel te weten. Mai Ina heeft haar kruiden jarenlang op de markt verkocht. Naast haar kruiden verkocht zij ook kokosolie, kalbasstroop tegen verkoudheid, ruku, zoete peper, kruidnagel, kaneel, etc.
Victor Asunci�n (Pa Toli)
Pa Toli is op 24 december 1903 geboren op de plaats die men Rekompensa noemt. Daarna is hij op Sabana Baka gaan wonen. Hij vertelde mij dat hij op verschillende plaatsen op Curaçao heeft gewerkt, zoals op Chicho Grandi, op Choloma waar men struisvogels kweekte, op Piscadera, Caracasbaai en op Nieuwpoort. Pa Toli had verschillende familieleden die kruidendokter waren en ook een vroedvrouw als familielid. Hij vertelde dat men vroeger ‘s avonds bij elkaar ging zitten om te praten. Dan leerde de een de ander welke kruiden ze moesten gebruiken om weer beter te worden.
Lucita Martina (Tan Chita)
Tan Chita is op 18 oktober 1920 geboren op Seru Grandi. Haar ouders bezaten een heel groot hofje. Haar overgrootmoeder was kruidendokter en had veel klanten. Zij weet zich nog goed te herinneren dat die mensen bij haar moeder kwamen. Zij luisterde naar hun gesprekken, maar besteedde geen aandacht aan hetgeen zij bespraken, anders had zij nu veel meer geweten. Meestal zette zij koffie en kookte ze voor de mensen die bij haar moeder kwamen. Tan Chita heeft mij ontzettend geholpen met de kennis van kruiden. Telkens als ik wat wilde weten, kon ik bij haar terecht. Met genegenheid en geduld legde zij mij uit wat ik wilde weten. Ook Tan Chita is een van de ouderen die veel van kruiden hield en er nu niet meer is.
Mathilda Kock (Tia)
Tia is op 4 april 1919 te Nort Saliña op Bonaire geboren. Toen zij 15 jaar oud was, verliet ze Bonaire en ging op Curaçao bij een zus wonen. Daarna woonde ze op Aruba, in San Nicolas. De kennis van kruiden die Tia heeft, is afkomstig van de oude kruidendokters met wie zij in contact kwam. Behalve dat zij leerde hoe je verschillende kruiden moet herkennen, vertelde ze ook veel over de vroegere gewoonten. Door Tia heb ik veel mensen op Aruba leren kennen. Of ik bezocht Aruba, of Tia kwam naar Curaçao. We hebben altijd contact met elkaar gehouden.